Lieve medereiziger,

Vandaag zijn we niet in de velddienst gegaan. We merken ook aan onszelf dat het mentaal erg veel is. Al dat leed en de hongerigheid naar de waarheid, dat gaat niet in de koude kleren zitten. Je hebt zelf tijd nodig om dingen te beseffen wat hier gebeurd en waarom mensen reageren, zoals ze reageren. De dood, verbitterdheid en woede zijn echt altijd aanwezig in Sarajevo! Die sfeer zie en voel je overal terug. Als je dit niet een plaats kan geven, hou je het hier niet vol. We voelden ons enorm bezwaard, te meer omdat er voor 2 andere zusters weer iets nieuws geregeld moest gaan worden. Toch werden we gerust gesteld, want velen blijken hier last van te hebben, we zijn nu eenmaal geen machines. Morgen gaan we lekker opgeladen onze nabezoeken bewerken om te gaan studeren. Wat hebben we dan met onze dag gedaan? Heerlijk alles laten bezinken, de rust nemen en lekker ontspannen koken. Dat helpt bij mij dan. Toch hebben we ook moeite gedaan om nog meer het gevoel te pakken proberen te krijgen, zoals de mensen in Bosnië en vooral Sarajevo hebben. We zijn naar de tunnel van redding gegaan. Dit stukje geschiedenis is denk ik bij velen niet bekend. Laat ik hier kort iets over vertellen, om toch iets van dat gevoel mee te geven. Ik zal er ook wat gecensureerde foto's bijdoen, zodat het niet te aangrijpend gaat worden. Het is echt verschrikkelijk wat hier zo'n 25 jaar geleden allemaal is gebeurd...

Sarajevo ligt in een dal, omringd door bergen. Het overgrote deel van de inwoners zijn moslims. Tijdens de oorlog werd Sarajevo, de hoofdstad van Bosnië omringd door het Servische leger, dat uit oosters orthodoxe christenen bestaat. De Serven hadden stelling genomen op de heuvels rondom de stad, net als men tijdens de middeleeuwen deed. Men hoopte de bevolking te intimideren, uit te hongeren en ze in paniek te brengen. Vanuit de heuvels werden bommen en granaten in de stad geschoten, sluipschutters schoten op alles wat bewoog in de stad en dat dag in dag uit. Hoe heeft dit zo lang door kunnen gaan? Wel, nu komt het. Het Bosnisch leger heeft een tunnel gegraven onder de startbaan van het vliegveld door. Het begin van de tunnel begon in een huis naast het vliegveld. Men heeft 4 maanden non stop doorgegraven om 800 meter verderop in de bergen omhoog te komen achter de Servische linie. De gang was 1 tot 1,2 meter breed en 1,6 meter hoog. Alles in diep geheim en bewaakt door het leger. Voor deze plek was gekozen, aangezien de vijand niet graag een vliegveld bombardeert. Als je het land verovert, heb je zelf ook niets meer aan het vliegveld, als je deze hebt gebombardeerd. Via deze tunnel werd het leger bevoorraad. Ook maakten regeringsleiders gebruik van deze tunnel om zich veilig te kunnen verplaatsen. Zoals in elke oorlog, zijn er altijd mensen die anderen gaan uitbuiten. Zo konden later ook rijke mensen voor veel geld door de tunnel heen. Daarna ontstond er een ware zwarte markt, omdat in de stad niets meer voorradig was. Er werden prijzen genoemd van 150 euro voor een kilo koffie. Soldaten en mensen die met kilo's bepakking door de tunnel moesten, in slechte verlichting, met tegenliggers die moesten passeren, kwamen gehavend uit de tunnel. Dit kon men de regeringsleiders en de rijken natuurlijk niet aandoen! Dus kwamen voor hen speciale zetels op karretjes, zodat ze relatief schoon en ongeschonden door de tunnel kwamen. Dit klasse verschil zie je nog steeds. Mensen die alle dagen aan het werk zijn om een beetje geld te verdienen voor de meest noodzakelijke spullen. Geen geld om de wegen, gebouwen, of de stad op te knappen. Maar echt waar!, de verkiezingen zijn er en je kan werkelijk nog geen 50 meter lopen, of je ziet een pamflet, billboard of iets anders. Ik ken nu alle politici van Bosnië bij wijze van spreken. Op de heenweg reed er waarschijnlijk een politicus in een vette slee met een begeleidende politiewagen met zwaailichten er voor. Allemaal bewaking er bij, terwijl de gewone man niet eens een normaal leven kan leiden. Veel mensen zijn boos en geïrriteerd op hun politici en kunnen echt hun bloed drinken. Als alleen het geld voor al die reclame voor politici, aan het opknappen van de stad besteed zou worden...! Je gaat de frustratie van mensen beter begrijpen.

Om terug te komen bij de tunnel....., er hebben tijdens de oorlog 3 tot 4 miljoen mensen door die tunnel gelopen. De Serven begrepen op een gegeven moment natuurlijk ook wel dat er ergens in die buurt een tunnel moest zijn. De wijk bij die tunnel heeft het extra zwaar gehad bij de bombardementen, in de hoop bij toeval de tunnel te raken. Ook hebben de Serven in die buurt extra water van de heuvels laten stromen in dat gebied, in de hoop de tunnel onbruikbaar te maken. Het is hen nooit gelukt. Het museum en de tunnel is heel realistisch. Er worden films van de bombardementen getoond die live gefilmd zijn. Deze gaan te ver om zomaar aan iemand te laten zien. We kunnen ons echt voorstellen dat mensen die 5 jaar lang dit hebben meegemaakt, voor de rest van hun leven zijn getraumatiseerd, of op zijn minst veranderd zijn in hun manier van gedragen. Dit is niet een museum dat je voor je ontspanning kiest, maar als je het hedendaagse leven in Sarajevo wilt begrijpen, is het eigenlijk een must om dit toch te gaan zien, om het te kunnen begrijpen. Het heeft ons in ieder geval nog meer bewogen om vol empathie en begrip, morgen naar deze mensen te gaan en hen te helpen een werkelijke en blijvende oplossing aan te reiken, woorden van eeuwig leven op een volmaakte aarde zonder de ellende van deze tijd!